{This is a special episode about the olive harvest in Dutch language, made upon request of the Dutch campaign ‘Plant an Olive Tree in Palestine’}

8 miljoen olijfbomen in Palestina

In de Gazastrook en de Westbank staan naar schatting zo’n 8 miljoen olijfbomen.

Bijna de helft van al de landbouwgrond is beplant met olijfbomen. Van alle bomen die vruchten geven is 70% olijfboom. 14% van de economie is gerelateerd aan de opbrengst van de olijfbomen. Er zijn 80.000 families afhankelijk voor hun inkomen van de olijfproductie

De olijfboom is van groot belang voor Palestijnen, zowel economisch als ook cultureel en inmiddels ook politiek gezien.

Geschiedenis van de olijfboom

In Palestina zijn er heel wat plaatsen die in hun naam het woord ‘zeit’, dus olie, hebben. Bijvoorbeeld Ein el Zeitun vlakbij Nablus (de bron van olie) en Bir Zeit vlakbij Ramallah, waar de bekende Bir Zeit Universiteit gevestigd is, (de put van olie) maar ook al Ma’asra, vlakbij Bethlehem, wat de olijfpers betekent. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden van plaatsnamen die te maken hebben met de belangrijke olijfolie industrie in Palestina.

Uit archaeologische opgravingen weten we dat er al in de neolitische tijd, de nieuwe steentijd, olijfolie uit olijven werd geperst, dus in de tijd waarin er alleen nog maar gebruik werd gemaakt van stenen gereedschap. Het is de periode waarin er een overgang is van van de jagers en verzamelaars die rond trokken op zoek naar water en voedsel, naar een meer sedentair leven op een vaste plek. De bergen in Palestina bestaan voor het grootste deel uit kalksteen, dat is vrij zachte steensoort die gevormd werd toen dit gebied nog op de zeebodem lag. Dus kalksteen is feitelijk een opeenhoping van organismen die in de zee leefden, zoals schelpen, overblijfselen van vissen en andere zeedieren, die zijn samengeperst. En omdat deze steen een hoog gehalte aan kalk heeft zien we dat door het wat zure regenwater er in de loop van tijd natuurlijke grotten zijn ontstaan.

En op die plekken vinden archeologen sporen terug van in de stenen uitgehouwen reservoirs waarin de olijven konden worden geplet en de olie kon worden gewonnen.

De eerste nederzetting in Palestina ontwikkelde zich in Jericho en dateert van ongeveer 10.000 jaar geleden, dus het is rond die tijd dat de olijfboom al een rol speelde.

Het klimaat rondom de Middellandse Zee is uitstekend voor het groeien van olijfbomen. Zeker in de wat hoger gelegen gebieden waar het overdag warm genoeg is, maar ‘s avonds ook afkoelt.

De gezegende boom

De olijfboom heeft in de zomer geen extra water nodig. De regen die in de winter valt is voldoende. De olijfboom heeft niet heel veel zorg nodig. Het is wel belangrijk om de olijfboom elk jaar wat te snoeien en ruimte en lucht te houden tussen de takken. Een keer per jaar de grond rond de olijfbomen omploegen is voldoende. En even de nieuwe spruiten onderaan de boomstam weghalen.

De olijfboom vraagt dus weinig inspanning, maar geeft heel veel. En daarom wordt deze boom vaak de boom van zegeningen genoemd.

Het is ook niet voor niets dat de olijfboom een belangrijke rol speelt in al drie de monotheistische religies, in het jodendom, christendom en de islam. Denk maar aan het verhaal van Noach en de zondvloed. Nadat de Ark van Noach weken of misschien wel maandenlang had rondgedobberd en er geen land in zicht was, liet Noach een aantal keren een duif los. En op een dag kwam de duif terug met een olijftakje in haar bek, het teken dat er weer bomen boven het water uitkwamen. De olijftak en de duif werden een symbool van vrede en verzoening samen met de regenboog die werden gezien als tekenen van God dat hij na de zondvloed een nieuw verbond sloot met de mensheid.

In de Koran komt verschillende malen naar voren dat de profeet Mohamad de olijfboom en de olijfolie als heilig en gezegend beschouwt en dat olijfolie gebruikt kan worden voor zalving van de huid, omdat het van een heilige boom komt.

Hele oude olijfbomen

Het is gebleken dat olijfbomen die in de bergen groeien en op hardere grond met veel stenen, betere productie hebben dan in lager gelegen delen richting de kust. Het is wel zo dat hoe rijker de grond, hoe beter de kwaliteit van de olijfolie is, maar ook op droge en dorre grond produceert de olijfboom vruchten.

Palestijnen noemen de oude olijfbomen vaak ‘Rumi’ naar de Romeinen. Dat betekent niet perse dat de olijfboom uit die tijd stamt of dat olijfbomen door de Romeinen werden geintroduceerd, maar is meer een manier om aan te geven dat het om een hele oude boom gaat.

Er zijn wel olijfbomen die heel oud zijn, zo staat in Al Walaja niet ver van Bethlehem een boom die volgens de eigenaar van het land waar de boom staat 4.500 jaar oud is. De boom bestaat uit verschillende stammen van spruiten die uitgegroeid zijn tot dikke stammen maar allemaal bij de grond met elkaar verbonden zijn.

Andere beroemde olijfbomen staan in Jeruzalem in de tuin van Gethsemane, de plek waar Jezus zijn laatste nacht doorbracht met zijn apostelen en waar hij gearresteerd werd nadat Judas hem had verraden. Vaak wordt gezegd dat deze olijfbomen 2000 jaar oud zijn en er dus al stonden toen Jezus in de tuin rond liep. Dat spreekt natuurlijk tot de verbeelding van de christelijke pelgrims, maar uit onderzoek is gebleken dat deze acht olijfbomen dateren uit de periode van de kruisvaarders en dus zo’n 900 jaar oud zijn. Wat wel interessant is, is dat uit DNA onderzoek blijkt dat deze bomen allemaal precies gelijk DNA materiaal hebben en dus waarschijnlijk enten zijn van dezelfde olijfboom. En dat zou natuurlijk wel een olijfboom kunnen zijn die terug dateert uit de tijd van Jezus.

Het is overigens nog steeds gebruik bij Palestijnse boeren om olijfbomen te enten.

Agrarische terrassen

Heel interessant is het systeem van terrassen dat terug te vinden is in heel Palestina op de bergen en heuvels. De terrassen zijn trapsgewijs gemaakt en vormen als het ware een horizontale lange lijn langs de berg, allemaal parallel aan elkaar.

In het verleden werden de grote stenen die op de heuvel lagen verzameld en daarvan werden muurtjes gemaakt die in het Arabisch ‘sanasel’ worden genoemd. Die muurtjes vormden aan de ene kant een belangrijk onderdeel van het terras dat erosie en landverzakking moest voorkomen, maar het stopte ook dieren zoals herten en geiten die graag van de blaadjes van de jonge bomen knabbelden. En tevens bleek het een goed systeem in de verdediging want voor soldaten van buitenlandse legers was het ook niet makkelijk de heuvels op te klauteren over al die muurtjes heen.

Overal in het landschap verschenen ook de ‘mawateer’ de uitkijktorens die werden gebruikt om te speuren naar wilde dieren en vijanden. Deze torens boden tevens een plek om te rusten, schaduw, om spullen op te slaan en boden de mogelijkheid voor boeren uit verdergelegen dorpen om tijdens de olijfoogst te blijven slapen.

De olijfoogst

En zo komen we dan bij de olijfoogst. Die vindt traditioneel elk jaar plaats tussen midden oktober en midden november. Hoe langer je de olijven aan de boom laat hangen hoe meer olie erin zit, en als je ze langer laat hangen dan kleuren ze van groen naar zwart. Zo krijg je dus zwarte olijven.

Olijven kun je ook al wat vroeger plukken om ze te pekelen. De groene olijven worden gepekeld in water met zout, citroen, pepers en soms ook knoflook. Je moet minimaal twee maanden geduld hebben voordat je ze kunt eten. Hoe langer ze in het vocht zitten hoe zachter ze worden. Zwarte olijven worden in olijfolie en zout gelegd.

Olijfolie

De olijfolie werd vroeger vooral gebruikt om olielampjes mee te branden, dat was de enige manier die mensen hadden om hun huizen ‘s avonds te verlichten. Verder werd olie gebruikt in religieuze rituelen, om te koken en om olijfzeep van te maken.

Olijfolie wordt echt heel veel gebruikt. Bij het ontbijt wordt vers brood in olijfolie gedipt en daarna in het zaatar kruidenmengsel, dat is gedroogde wilde thijm tot poeder gemalen, met wat zout, sesamzaad en sumac. Sumac is een rode zurige bes die gedroogd wordt en tot poeder vermalen. Met sumac en olijfolie wordt bijvoorbeeld ook het gerecht msakahan gemaakt, waarbij heel veel uien worden gebakken in olijfolie met sumac en de kip ook gemarineerd in sumac met olijfolie en op het platte brood wordt olijfolie gesmeerd en dat alles gaat in de oven en wordt geserveerd, in ieder geval door mijn schoonmoeder met geroosterde amandelen bovenop.

Olijfolie wordt ook gegoten over bijvoorbeeld humus en lebanah, een dikke soort yoghurt, en over de foul, de gekookte, gestampe en gekruiden bruine bonen.

Elk jaar als we geoogst hebben wordt gekeken hoeveel procent van de olijf nu eigenlijk olie is en dat is belangrijk want je wilt een zo hoog mogelijk percentage hebben. Het ligt ergens tussen de 15 en 35 %. De pit is 18% van het gewicht van de olijf. En de rest is water.

Olijfolie is gezond

Olijfolie is erg gezond. Het bevat gezonde vetten en heeft een hoog gehalte aan anti oxidanten, het werkt bloeddruk verlagend, een dieet met veel olijfolie zorgt voor kleinere kans op hart- en vaatziekten. Het werkt ontstekingsremmend. Het helpt je met je dagelijkse dosis vitamine E.

Let wel op dat je in de supermarkt vaak goedkopere olijfolie vindt die niet van de eerste persing is en die soms aangevuld is met andere goedkopere olieen of met chemische middelen is geprobeerd restanten uit de olijfpulp te trekken. Het is belangrijk om olijfolie van eerste persing te hebben ook wel extra vierge olijfolie genoemd

Het is niet alleen gezond om te eten, maar ook heel goed voor de huid. In Palestina worden veel huidklachten, pijn in het oor of jeuk.

Hoe gaat dat nou eigenlijk die olijfoogst?!

Het is eigenlijk net een familie picknick. En als mensen echt heel veel bomen hebben dan betalen ze ook dagloners om mee te helpen. Het is namelijk echt wel intensief werk. Er worden geen machines gebruikt. Je mag ook echt niet aan te boom schudden of er met stokken tegen slaan. De olijven worden met de hand geplukt. Er is wel een manier om het wat sneller te doen dan ze 1 voor 1 te plukken. We noemen dat ook wel dat we de boom ‘melken’, als een koe. De olijfboom heeft heel veel takken. De olijven groeien niet aan de dikke stevige takken, maar aan de dunne taken die van de dikker afhangen. Die kun je aan de bovenkant vastpakken met 1 hand en met je andere hand trek je dan alle olijven die aan dat takje hangen naar beneden. Roetsj. Ze vallen dan op de grond.

Tegenwoordig leggen mensen plastic zeilen of soms oude lakens op de grond onder de boom. De olijven die daarop vallen worden dan later allemaal verzameld in zakken. Je kunt dan makkelijk het zeil of doek bij de punten pakken en alle olijven naar het midden laten rollen. Maar vroeger, toen ze nog geen zeilen hadden, zaten de mannen in de bomen en de vrouwen op de grond en die pikten de olijven 1 voor 1 van de grond en deden ze in de zakken. Het was toen ook belangrijk dat er geen blaadjes bij zaten want die moeten niet meegeperst worden.

Olijven persen

Toen werden de olijven nog tussen grote ronde stenen geplet. Nu gaat het mechanisch en is er een machine die eerst de olijven zeeft zodat de takjes en blaadjes wegvallen door een rooster. Daarna worden ze even gespoeld zodat er geen stof meer op zit. En daarna worden de olijven gemalen door een machine. Het pulp dat overblijft wordt als dierenvoeder gebruikt of als brandstof. De olie komt aan het einde van dit proces uit de tank en naar gelang het aantal kilo dat je gebracht hebt, krijg je daar de liters olie uit jouw olijven. De meeste mensen hebben hun eigen jerry cans of flessen waarin ze de olie opvangen en tansporteren.

Het olijfplukken zelf is als een gezellige picknick. Je hoort het geluid van de olijven vallen op de zeilen en in de emmers. Het geritsel van de olijftakken en blaadjes. Iedereen kletst gezellig met elkaar. Er wordt thee of Arabische koffie gemaakt op een houtvuurtje en er zijn altijd snacks en soms wordt een hele warme maaltijd aangevoerd door de oudere vrouwen uit de familie.

Zelf klim ik het liefst hoog in de olijfboom. Je moet de boom eerst een beetje leren kennen. Waar kan ik mijn voeten neerzetten, welke takken zijn stevig genoeg om me aan vast te houden. Langzamerhand voel je je zelfverzekerder en durf je steeds een beetje hoger die boom in. En uiteindelijk voel je je 1 met die boom. Hoog boven het gekwetter van de mensen beneden je, laat je de olijven naar beneden vallen en hoor je het gezellige geluid plop plop plop. Ja, totdat er eentje op het hoofd van iemand beneden je valt en dan hoor je ‘auw’ hey, kijk eens uit, ik zit hier.

Problemen tijdens olijfoogst

Helaas is voor veel Palestijnen de olijfoogst niet meer zo plezant en zorgeloos als vroeger. Vooral voor die Palestijnen wiens land in de buurt van een Israelische kolonie in de Westbank is.

Enerzijds worden tijdens de olijfoogst Palestijnen regelmatig belaagd door agressieve kolonisten. Met veel geschreeuw, stenen en wapens jagen ze de Palestijnen van hun eigen land. Aangezien de landbouwgrond in de Westbank onder Israelische militaire controle valt, moeten de Palestijnen in zo’n geval een beroep doen op het Israelische leger, want de Palestijnse politie heeft er geen zeggenschap. De soldaten kiezen er vaak voor om niet echt in te grijpen. Soms sussen ze de boel en lukt het hen om de kolonisten te laten vertrekken, maar die komen er straffeloos vanaf.

Tijdens de olijfoogst van 2019 werden door de Humanitaire Afdeling van de United Nations in Palestine ruim 60 gevallen van geweld geregistreerd.

Een ander probleem is voor de Palestijnen wiens land aan de Israelische kant van de Muur terecht is gekomen. Even voor de duidelijkheid, de Muur die Israel heeft gebouwd, of eigenlijk nog steeds aan het bouwen is, want hij is nog altijd niet af, is geen recht muur in 1 stuk van noord naar zuid. Dat idee moet je even loslaten. Er zijn heel veel stukken muur, hekwerk, patrouille wegen voor het leger, die allemaal gezamenlijk de muur worden genoemd. Deze zijn voor een deel niet op de grens tussen Israel en de Westbank gebouwd. In veel gevallen is er land van Palestijnen aan de Israelische kant geraakt en daarmee door Israel feitelijk geconfisqueerd.

De boer kan wel een vergunning aanvragen om zijn olijfbomen te oogsten. Dit systeem van vergunningen is de laatste jaren steeds ingewikkelder geworden. Men kan nu niet meer met het hele gezin de bomen oogsten. Er is een limiet gebaseerd op de grootte van de grond en de familie. En het aantal dagen dat men mag oogsten is ook sterk verminderd. Veel Palestijnen kunnen daardoor niet meer hun hele oogst binnenhalen en moeten de olijven aan de bomen laten zitten totdat ze verdrogen en eraf vallen.

Het is een enorm economisch verlies voor die mensen.

Vernielingen olijfbomen

En dan heb ik het nog niet eens gehad over de olijfbomen die vernield zijn. Organisaties zoals Oxfam en de VN hebben wat cijfers gepubliceerd, moet je horen, sinds 1967 toen Israel de Westbank bezette, zijn meer dan 800.000 olijfbomen vernield. Deze vernielingen troffen meer dan 80.000 families en het resultaat is jaarlijks een verlies van 12 miljoen dollar aan inkomsten uit de olijfbomen.

In 2006 zei de hoofdinspecteur van de civiele afdeling van het Israelische leger het volgende: hun kinderen lijken zo onschuldig, net zoals hun olijfbomen, alsof ze niemand kwaad zouden kunnen doen, maar net zoals hun kinderen, zijn hun olijfbomen tikkende tijdbommen.

En hiermee bevestigt hij eigenlijk dat de Palestijnen zo geworteld zijn in het land, net zoals hun olijfbomen geworteld zijn in de grond. Ze zijn er, ze gaan niet weg, ze groeien op en ze krijgen zelf ook weer kinderen. En dat is de demografische bom die Israel vreest. Dat de Palestijnen de meerderheid zullen vormen.

Stichting Plant een Olijfboom

De Nederlandse organisatie Plant een Olijfboom steunt Palestijnse boeren met de aanplant van nieuwe olijfbomen. Nederlanders kunnen een olijfboom sponsoren die via de Palestijnse partnerorganisaties worden aangeplant. Daarnaast organiseert Stichting Plant een Olijfboom activiteiten om meer bewustwording te creeren onder Nederlands publiek over de situatie van Palestijnse boeren. En voor mensen die graag eens op reis zouden gaan en mee willen helpen met olijven plukken of bomen aanplanten, zijn er verschillende reisprogramma’s die door de Stichting worden gepromoot. De organisatie van die reizen gebeurt door Palestijnse organisaties. Plant een Olijfboom helpt bij het voorbereiden voor zo’n reis en geeft meer informatie over wat je kunt verwachten. Je kunt alles over hen lezen op www.planteenolijfboom.nl

Deze podcast episode heb ik gemaakt op hun verzoek en ik hoop dat het leerzaam was. Als je meer verhalen uit Palestina wilt horen, kun je mijn podcast Stories from Palestine volgen. Die is wel in het Engels, maar veel mensen verstaan dat wel. De podcast heeft zowel historische verhalen over Palestina als interviews met interessante en inspirerende Palestijnen, zoals kunstenaars, muzikanten, onderzoekers, schrijvers en activisten.

Als je vaker podcasts luistert kun je de podcast ook vinden via de gebruikelijke podcast kanalen zoals Spotify, Google Podcasts en Apple Podcasts.

Schrijf me gerust een berichtje als je vragen hebt en wie weet tot ziens in Palestina!